Όπως ένα νοικοκυριό σκέφτεται πώς θα διαχειριστεί το εισόδημά του, έτσι και το κράτος σχεδιάζει κάθε χρόνο το Κρατικό Προϋπολογισμό – ένα λεπτομερές σχέδιο για τα έσοδα (κυρίως από φόρους) και τις δαπάνες του (όπως μισθοί, επενδύσεις και υγεία).
Το προσχέδιο για τον προϋπολογισμό του 2026, που συντάχθηκε από το Υπουργείο Οικονομικών και κατατέθηκε πριν λίγες ημέρες στη Βουλή προκειμένου να ψηφιστεί, είναι μία ευκαιρία να δούμε πώς οι αρχές που μελετάμε στο ΑΟΘ εφαρμόζονται στην πραγματική οικονομία.
Ο Προϋπολογισμός ως Εργαλείο Πολιτικής
Στο ΑΟΘ (κεφάλαιο 10 – Δημόσια οικονομικά), μαθαίνουμε ότι το κύριο εργαλείο της οικονομικής πολιτικής είναι ο προϋπολογισμός, και αλλάζει μορφή ανάλογα με τις ανάγκες της οικονομίας.
Ο Κρατικός Προϋπολογισμός είναι ένας λογαριασμός που περιέχει όλες τις δαπάνες που προβλέπεται να γίνουν από το Κράτος μέσα σε ένα έτος και όλα τα έσοδα που προβλέπεται να εισπράξει το Κράτος κατά το ίδιο έτος.
- Αν η οικονομία είναι σε ύφεση, με υψηλή ανεργία, το κράτος μπορεί να ακολουθήσει μία στρατηγική τόνωσης. Αυτό σημαίνει να σχεδιάσει ένα ελλειμματικό προϋπολογισμό (Δαπάνες > Έσοδα), δηλαδή να δαπανήσει περισσότερα από όσα εισπράττει, συνήθως μέσω δανεισμού. Ο στόχος είναι να αυξήσει τη συνολική ζήτηση, να δώσει ώθηση στην παραγωγή και να δημιουργήσει θέσεις εργασίας.
- Αντίθετα, αν η οικονομία έχει αυξημένη απασχόληση και αντιμετωπίζει πληθωρισμό (υψηλές αυξήσεις τιμών), το κράτος μπορεί να στραφεί σε μια στρατηγική συγκράτησης. Για να μειώσει την πίεση στις τιμές, θα επιδιώξει ένα πλεονασματικό προϋπολογισμό (Έσοδα > Δαπάνες), περιορίζοντας τις δαπάνες του κράτους. Επειδή σε πολλές περιπτώσεις η μείωση δαπανών, λόγω της φύσης τους, είναι δύσκολη (π.χ. οι δαπάνες για την παιδεία ή την εθνική άμυνα), η πλεονασματικότητα του προϋπολογισμού πρέπει να προέλθει από αύξηση των εσόδων.
- Η τρίτη περίπτωση είναι ο προϋπολογισμός να είναι ισοκελισμένος (Έσοδα = Δαπάνες).
Προϋπολογισμός 2026: Μια Ισορροπημένη Προσέγγιση
Η Ελληνική Οικονομία βρίσκεται σήμερα σε μια πιο πολύπλοκη φάση: αναπτύσσεται, αλλά ταυτόχρονα διαχειρίζεται τον πληθωρισμό και το υψηλό χρέος. Ο προϋπολογισμός του 2026 ανταποκρίνεται με μια προσεκτική, μικτή στρατηγική: είναι ισορροπημένα πλεονασματικός, με στόχο πρωτογενές πλεόνασμα 2,8% του ΑΕΠ. Αυτό σημαίνει ότι τα έσοδα υπερβαίνουν τις δαπάνες (εξαιρώντας τους τόκους του χρέους), προσπαθώντας να στηρίξει την ανάπτυξη και διατηρώντας παράλληλα τη δημοσιονομική σταθερότητα.
Οι τρεις βασικές επιδράσεις, σύμφωνα με το ΑΟΘ
Όπως περιγράφεται στις Αρχές Οικονομικής Θεωρίας, οι δημόσιες δαπάνες και οι φόροι επηρεάζουν την οικονομία μέσω τριών τρόπων. Ο ακόλουθος πίνακας δείχνει πώς αποτυπώνονται αυτές οι αρχές στον Προϋπολογισμό του 2026:
| Η Επίδραση των Δημόσιων Οικονομικών | Προϋπολογισμός 2026 |
|---|---|
| 1. Μεταβολή στην κατανομή των παραγωγικών συντελεστών (π.χ. ενίσχυση συγκεκριμένων κλάδων) | Υπάρχουν μέτρα για την ένισχυση στρατηγικών κλάδων, όπως υπερεκπτώσεις για επενδύσεις σε άμυνα, οχήματα, αεροσκάφη, ενίσχυση μικρομεσαίων επιχειρήσεων στους τομείς της μεταποίησης και των υπηρεσιών, καθώς επίσης στήριξη για επιχειρήσεις σε ψηφιακές τεχνολογίες και βιοτεχνολογία. |
| 2. Μεταβολή στο επίπεδο εισοδήματος (μέσω φορολογίας και δαπανών) | Εφαρμόζονται φορολογικές και μισθολογικές μεταρρυθμίσεις, όπως η μείωση στις κλίμακες του φόρου εισοδήματος και η φοροαπαλλαγή για νέους κάτω των 25 ετών, με κύριο στόχο την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών. |
| 3. Μεταβολή του μεγέθους των επενδύσεων και του ρυθμού ανάπτυξης | Προβλέπεται σημαντική αύξηση των δημόσιων επενδύσεων κατά 10,2% μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων και του Ταμείου Ανάκαμψης, συμβάλλοντας στην αναμενόμενη ανάπτυξη του ΑΕΠ κατά 2,4%. |
Έξοδα, Έσοδα και Δημόσιος Δανεισμός
Δημόσια Έξοδα: Ο προϋπολογισμός προβλέπει αύξηση των επενδύσεων σε έργα υποδομών (όπως ψηφιακά έργα, ενεργειακή αναβάθμιση, βελτίωση των οδικών δικτύων) και μέτρα αύξησης της παραγωγικότητας (όπως στήριξη μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ενίσχυση αυτοαπασχόλησης πτυχιούχων που ενδιαφέρονται να αναπτύξουν νέα επιχειρηματική δραστηριότητα), τα οποία όπως σημειώνεται στο ΑΟΘ «αυξάνουν το κεφάλαιο της οικονομίας». Πρόβλέπει επίσης αύξηση των μεταβιβαστικών πληρωμών, όσον αφορά συντάξεις και επίδοματα κοινωνικής πρόνοιας (για χαμηλοσυνταξιούχους, ανασφάλιστους υπερήλικες και άτομα με αναπηρία).
Έσοδα του Δημοσίου: Τα έσοδα από φόρους δαπάνης (κυρίως ΦΠΑ) παραμένουν η βασική πηγή εσόδων (λόγω αυξημένης κατανάλωσης και πληθωρισμού), με μία μικρή αύξηση σε σχέση με το 2025. Επίσης, παρά τη μείωση των συντελεστών φορολόγησης των φυσικών προσώπων, προβλέπεται αύξηση των εσόδων από φόρους εισοδήματος λόγω αυξημένης απασχόλησης και επιπέδου μισθών. Όσον αφορά τα έσοδα από φόρους περιουσίας, προβλέπεται μία μικρή μείωση (κατά 0,03%) σε σχέση με το 2025, λόγω της σταδιακής κατάργησης του ΕΝΦΙΑ για οικισμούς με πληθυσμό έως 1.500 κατοίκους.
Δημόσιος Δανεισμός: Το δημόσιο χρέος προβλέπεται να μειωθεί στο 138,2% του ΑΕΠ. Οι χρηματοδοτικές ανάγκες καλύπτονται κυρίως από μακροχρόνια δάνεια (εσωτερικά και εξωτερικά).
Γιατί όλα αυτά έχουν σημασία;
Η μελέτη του προϋπολογισμού δεν αφορά μόνο την κατανόηση κάποιων αριθμών ή δεικτών. Αφορά την κατανόηση των επιλογών που κάνει ένα κράτος. Κάθε γραμμή εσόδων και εξόδων αντικατοπτρίζει προτεραιότητες: τι ενισχύουμε, ποιους στηρίζουμε, πώς ισορροπούμε ανάμεσα στην ανάπτυξη σήμερα και στη βιωσιμότητα του αύριο. Ο προϋπολογισμός του 2026, με την ισορροπημένη, πλεονασματική προσέγγισή του, είναι ένα ακόμη παράδειγμα του πώς η γνώση των Αρχών Οικονομικής Θεωρίας μας βοηθά να αποκωδικοποιήσουμε αυτές τις επιλογές και να κατανοήσουμε τον ρόλο του κράτους στη διαμόρφωση της πραγματικότητας που ζούμε καθημερινά.
